Μονιμότητα στο δημόσιο: Πραγματική ασφάλεια ή θεσμική ψευδαίσθηση;

Η πρόσφατη πολιτική συζήτηση για την αναθεώρηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων αναθερμαίνεται και πάλι στην Ελλάδα, με την κυβέρνηση να επισημαίνει την ανάγκη για «τολμηρές τομές». Το ζήτημα αγγίζει θεμελιώδη συνταγματικά δεδομένα, αλλά και ζητήματα αποδοτικότητας και ευελιξίας της κρατικής μηχανής. Την ίδια ώρα, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ, ο θεσμός της μονιμότητας στο δημόσιο είτε έχει υποχωρήσει, είτε έχει επαναπροσδιοριστεί με σαφείς δικλείδες ευθύνης και αξιολόγησης. Το ερώτημα παραμένει: είναι η μονιμότητα ισοβιότητα ή υπό όρους προστασία από αυθαίρεση απόλυση;

Δημόσιο και μονιμότητα

Η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα έχει βαθιές ρίζες, καθώς κατοχυρώνεται συνταγματικά από το 1911 με πρωτοβουλία του Ελευθερίου Βενιζέλου. Σήμερα, το άρθρο 103 του Συντάγματος εξακολουθεί να εγγυάται τη σταθερή απασχόληση για όσους κατέχουν οργανικές θέσεις, με αποχώρηση μόνο λόγω ορίου ηλικίας, δικαστικής απόφασης ή μέσω απόφασης υπηρεσιακού συμβουλίου για σοβαρούς λόγους.

Δημόσιο: Τι συμβαίνει στο εξωτερικό;

Παρόμοια συνταγματική πρόβλεψη υφίσταται στην Κύπρο, ενώ η Πορτογαλία διατηρεί επίσης τη μονιμότητα. Ωστόσο, πολλές χώρες της Ευρώπης – και οι ΗΠΑ – έχουν θεσπίσει αυστηρούς όρους που καθιστούν τη μονιμότητα περισσότερο ως ένα σύστημα αυξημένων εγγυήσεων, παρά ως ισοβιότητα.

Στη Γαλλία, για παράδειγμα, το νομικό πλαίσιο επιτρέπει την απομάκρυνση υπαλλήλων για σοβαρά παραπτώματα, αποδεδειγμένη ανεπάρκεια ή αναδιάρθρωση θέσης. Η Ιταλία εφαρμόζει αξιολογήσεις και έχει θεσπίσει δυνατότητα απολύσεων για παρατεταμένη χαμηλή απόδοση, βάσει νομολογίας. Στην Ισπανία, η εργασιακή σταθερότητα παραμένει, αλλά συναρτάται με περιοδική αξιολόγηση.

Η Γερμανία, η Αυστρία και το Βέλγιο διατηρούν ένα από τα πιο ισχυρά καθεστώτα μονιμότητας στην Ευρώπη. Ωστόσο, ακόμα και εκεί προβλέπεται δυνατότητα απόλυσης για βαριά παραπτώματα ή ποινικές καταδίκες, με αυστηρές διαδικασίες που περιλαμβάνουν γνωμοδοτήσεις και δικαστικό έλεγχο.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Συντάξεις: Ποιοι θα πάρουν νέο επίδομα 250 ευρώ – Πότε πληρώνεται και ποιοι το δικαιούνται

Στον αντίποδα, η Σουηδία, η Φινλανδία και η Ολλανδία έχουν εγκαταλείψει το μοντέλο της ισόβιας μονιμότητας, προτιμώντας συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου. Στην Ανατολική Ευρώπη, χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία εφαρμόζουν υβριδικά συστήματα με λίγους μόνιμους και πολλούς συμβασιούχους.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η σταθερότητα εξαρτάται από την ανάγκη της υπηρεσίας, ενώ οι απολύσεις επιτρέπονται για πειθαρχικά ή οικονομικά αίτια. Οι αποζημιώσεις ακολουθούν συγκεκριμένα κριτήρια, ανάλογα με την προϋπηρεσία.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η μονιμότητα αποκτάται μετά από δοκιμαστική περίοδο και λέγεται «career status». Αν και προσφέρει αυξημένη προστασία, δεν αποκλείει την απομάκρυνση για πειθαρχικούς ή οργανωτικούς λόγους, με δικαίωμα ένστασης και μετακινήσεων εντός του δημόσιου τομέα.

Εν κατακλείδι θα λέγαμε πως η έννοια της μονιμότητας στο δημόσιο έχει εξελιχθεί από μία απόλυτη εργασιακή ασφάλεια σε μια υπό όρους προστασία, με έμφαση στην απόδοση, την αξιολόγηση και τη διαφάνεια. Η Ελλάδα καλείται να σταθμίσει ιστορικές παρακαταθήκες και σύγχρονες ανάγκες, σε μια προσπάθεια να ισορροπήσει μεταξύ συνταγματικών εγγυήσεων και διοικητικής ευελιξίας.