Πόσο συνεπείς είμαστε ως πολίτες; Φοροδιαφυγή, δωροδοκία και κοινωνικές νόρμες

Νέα έρευνα από το Πανεπιστήμιο Yale ρίχνει φως στις στάσεις των Ελλήνων απέναντι στη φοροδιαφυγή, τη δωροδοκία και τη σημασία των κοινωνικών κανόνων στη δημόσια ζωή.

Πόσο σημαντικοί είναι οι κοινωνικοί κανόνες για τους Έλληνες και ποια είναι η στάση τους απέναντι στις παραβιάσεις τους; Η πρόσφατη μελέτη του Εργαστηρίου Identity & Conflict Lab του Πανεπιστημίου Yale επιχειρεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα, αποκαλύπτοντας ενδιαφέροντα ευρήματα σχετικά με το πώς αντιλαμβανόμαστε την έννοια του καλού πολίτη.

Τι καθορίζει τον ιδανικό πολίτη;

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η εικόνα του καλού πολίτη διαμορφώνεται από τρεις βασικούς άξονες:

• Συμβολή στο κοινό καλό,
• Υπακοή στους κανόνες, τους νόμους και τα έθιμα,
• Αποδοχή της διαφορετικότητας και του δικαιώματος των άλλων να εκφράζουν τις απόψεις τους.

Προκειμένου να μελετηθεί το πώς οι Έλληνες αντιλαμβάνονται αυτές τις έννοιες, οι ερευνητές σχεδίασαν μια μεθοδολογία που περιελάμβανε 21 διαφορετικές δηλώσεις που υποδήλωναν παραβιάσεις πολιτικών νόρμων. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν το κατά πόσο οι συμπολίτες τους θα ενέκριναν ή θα επέκριναν τις συγκεκριμένες συμπεριφορές, αλλά και να εκφράσουν την προσωπική τους γνώμη για αυτές.

Πόσο αυστηροί είμαστε με τους κανόνες;

Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν αποκαλυπτικά: η τήρηση των κοινωνικών κανόνων δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα για τον μέσο Έλληνα. Σε περιπτώσεις που αφορούν τη φοροδιαφυγή, τη δωροδοκία, την αδιαφορία για την προώθηση της διαφορετικότητας ή την έλλειψη εθελοντικής συνεισφοράς, η κοινωνική αποδοκιμασία ήταν ιδιαίτερα χαμηλή.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Αγίου Πνεύματος: Είναι αργία ή όχι; Πως θα πληρωθείτε

Αντίθετα, υπήρχε μεγαλύτερη τάση αποδοκιμασίας σε θέματα όπως η ρύπανση του περιβάλλοντος και η παράνομη στάθμευση σε πεζοδρόμια, αν και και σε αυτές τις περιπτώσεις η αποδοκιμασία δεν ήταν τόσο έντονη όσο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Δανία.

Πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σε σχέση με τους άλλους;

Ένα ενδιαφέρον εύρημα της έρευνας είναι η διαφορά μεταξύ της εικόνας που έχουμε για τους εαυτούς μας και της εικόνας που έχουμε για την υπόλοιπη κοινωνία. Ενώ πολλοί από τους συμμετέχοντες εξέφρασαν έντονη διαφωνία με συγκεκριμένες παραβάσεις των κοινωνικών κανόνων, ταυτόχρονα πίστευαν ότι οι περισσότεροι συμπολίτες τους θα ήταν αδιάφοροι.

Αυτό το χάσμα μεταξύ προσωπικών πεποιθήσεων και της εκτίμησης για τις πεποιθήσεις των άλλων αποκαλύπτει ότι πολλοί Έλληνες θεωρούν τους εαυτούς τους πιο «συνειδητοποιημένους» από την κοινωνία στην οποία ανήκουν. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να συμβάλλει στη γενικότερη ανοχή απέναντι σε παραβατικές συμπεριφορές, καθώς δημιουργείται η εντύπωση ότι οι κανόνες δεν εφαρμόζονται από όλους με τον ίδιο τρόπο.

Εθνική ταυτότητα και πολιτικές νόρμες

Για να εξετάσουν βαθύτερα την ελληνική κοινωνία, οι ερευνητές ρώτησαν τους συμμετέχοντες ποιες αξίες θεωρούν θεμελιώδεις για την ελληνική ταυτότητα. Οι συχνότερες απαντήσεις περιλάμβαναν έννοιες όπως η φιλοξενία, η οικογένεια, η πατρίδα και η θρησκεία. Αντίθετα, οι αναφορές σε δημοκρατικές αρχές, όπως η τήρηση των νόμων και η συμμετοχή στα κοινά, ήταν σπανιότερες.

Αυτό το εύρημα δείχνει ότι οι αξίες που κυριαρχούν στην ελληνική ταυτότητα αφορούν περισσότερο τις διαπροσωπικές σχέσεις παρά την πολιτική και κοινωνική συνείδηση. Με άλλα λόγια, οι Έλληνες φαίνεται να δίνουν μεγαλύτερη σημασία στις προσωπικές σχέσεις και λιγότερη στη συλλογική υπευθυνότητα.

Η εν λόγω έρευνα αναδεικνύει μια κρίσιμη πτυχή της ελληνικής κοινωνίας: την αδυναμία ύπαρξης ισχυρών πολιτικών κανόνων που να καθορίζουν με σαφήνεια το πρότυπο του καλού πολίτη. Αυτό το έλλειμμα μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για τη λειτουργία του κράτους, καθώς η απουσία κοινών κανόνων και κοινωνικής αποδοκιμασίας για παραβατικές συμπεριφορές ενδέχεται να υπονομεύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς και να αποδυναμώσει το αίσθημα συλλογικής ευθύνης.

Σε μια κοινωνία όπου οι πολίτες δεν εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον να ακολουθεί τους κανόνες, η προθυμία για θυσίες προς το κοινό καλό μειώνεται. Κατά συνέπεια, η αδιαφορία για τους κοινωνικούς κανόνες μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο αποδυνάμωσης του κράτους, το οποίο δεν μπορεί να επιβάλει κανόνες που οι ίδιοι οι πολίτες θεωρούν δευτερεύουσας σημασίας.

Τα ευρήματα αυτά θέτουν κρίσιμα ερωτήματα για το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας και το πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τη σημασία των κοινωνικών κανόνων, προκειμένου να δημιουργήσουμε ένα πιο λειτουργικό και δίκαιο κράτος.